خبرهای جعلی و ساختگی و یا فیک نیوز پدیده تازه‌ای نیست.
در سال‌های اخیر با ظهور و توسعه فناوری‌های ارتباطی مثل شبکه‌های اجتماعی به سرعت رو به گسترش گذاشته است.
اگر اغراق نکنیم، سال‌های اخیر، اصطلاح “اخبار جعلی” اهمیت بسیاری پیدا کرده است.
واژه‌نامه آکسفورد در سال 2016 واژه “فراحقیقت” را در این رابطه مطرح کرد.
خبرهای جعلی به ظاهر پژوهشی، دقیق و منصفانه هستند اما در حقیقت کاملا نادرستند.
در این مقاله با هدف ترویج “سواد اطلاعاتی برای همه: سابه” با تاکید بر بیانیه ایفلا به بحث خبرهای جعلی می‌پردازیم.
چرا خبرهای جعلی به صورت ویروسی منتشر می‌شود؟
دلایل زیادی می‌توان برای آن برشمرد. اما شاید مهمترین دلایل آن به شرح زیر باشد:
- سهولت به اشتراک گذاری
- تعصب تایید (مردم بیشتر دوست دارند چیزهایی را بپذیرند که باورهای قبلی آنها را تایید کند)
به طور کلی می‌توان گفت که:
پیچیده شدن روابط انسانی، پیشرفت فناوری و کثرت رسانه‌ها از دلایل رشد اخبار جعلی است.
اطلاعات مرکز پژوهش Pew نشان داده است که افراد زیر 50 سال نیمی از اخبار را به صورت آنلاین دریافت میکنند.
برای افراد زیر 30 سال خبرهای آنلاین دو برابر بیشتر از خبرهای تلوزیون محبوبیت دارد.
گرچه این پژوهش در جامعه آمریکایی انجام شده ولی به نظر می‌رسد برای کشور ما نیز چندان دور از واقعیت نباشد.
مقابله با اخبار جعلی
گسترش اخبار جعلی موجب شد تا برای مثال گوگل و فیس بوک تمهیداتی را برای سرکوب این محتواها در نظر بگیرند.
اما کاربران اینترنت بزرگترین محافظان برای گسترش اطلاعات غلط هستند. بنابراین سواد رسانه‌ای از این جهت اهمیت دارد.
ما در دنیای امروز چه به عنوان استفاده‌کننده و چه به عنوان تولیدکننده اطلاعات باید قادر باشیم با نشر اخباری که امنیت روانی مردم را تهدید میکنند و تصورات نادرست را رواج می‌دهند مقابله کنیم.
تفکر انتقادی مهارتی کلیدی در سواد رسانه‌ای و سواد اطلاعاتی است. این تفکر به کاربران در ارزیابی اطلاعات دریافتی کمک می‌کند.
یکی از رسالت‌های کتابخانه‌ها آموزش و حمایت از این مهارت‌هاست.
خبرهای جعلی موجب تمرکز گسترده و جدیدی برسواد رسانه‌ای و نقش کتابخانه‌ها و دیگر موسسات آموزشی در ارائه آن شده است.
ما کتابداران توجه به تفکر انتقادی را به عنوان مهارتی حیاتی در ارزیابی و استفاده از اطلاعات ضروری می‌دانیم.
بیانیه ایفلا
ایفلا با هدف مقابله کتابداران با خبرهای جعلی بیانیه خود را در 20 آگوست سال 2018 منتشر کرد.
ایفلا فدراسیون بین‌المللی موسسه‌ها و انجمن‌های کتابداری است.
این بیانیه توصیه‌هایی برای سازمان‌ها و کتابخانه‌ها مطرح می‌کند که برای اجرایی شدن با منابع دیگر همراه است.
در این بیانیه می‌خوانیم:
توسعه سازمانی و اجتماعی وابسته به توانایی‌های فردیست که موجب تصمیم‌گیری بهتر برای شخص و جامعه می‌شود.
این توانایی‌ها مبتنی بر اطلاعات با کیفیت و مهارت‌های سواد اطلاعاتی و تفکر منطقی است.
کتابخانه‌ها موسسات قانونی هستند که می‌توانند به کاربران برای دسترسی به اطلاعات صحیح و قابل اعتماد کمک کنند.
این نقش در دوره‌ای که با پدیده خبرهای جعلی روبرو شده‌ایم اهمیت بسیاری پیدا کرده است.
در سطح شخصی، کتابخانه پویا تلاش می‌کند تا رسانه‌های مرتبط با سواد اطلاعاتی را ایجاد کند.
لذا می‌تواند در راستای حمایت جامعه برای ارزیابی انتقادی، قابل اطمینان و درست منابع اطلاعاتی گام بردارد.
ایفلا سال‌های زیادی است که در زمینه سواد اطلاعاتی و رسانه پیشگام است.
ابزاری را به عنوان “چگونه خبرهای جعلی را تشخیص دهیم” به صورت اینفوگرافیک منتشر کرده است.
در ادامه هریک از آنها را شرح می‌دهیم.
منبع خبر را بررسی کنید. این گونه خبرها معمولا تحت پوشش نام یک رسانه شناخته شده منتشر می‌شوند.
اما با تغییر جزئی در آدرس یا URL صفحه منتشر می‌شوند. مثل اضافه کردن co به آدرس سایت یا کم و زیاد کردن یا تکرار یک کاراکتر در آدرس سایت.
این شباهت اگر موشکافانه از طرف کاربر بررسی نشود می‌تواند او را به اشتباه بیاندازد.
عنوان
به عنوان اکتفا نکنید. اخبار جعلی به ویژه آنهایی که تمایل به طنزنویسی دارند از عناوین تحریک‌آمیز و تکان‌دهنده استفاده میکنند.
در حالیکه این عنوان گویای محتوا نیست. بنابراین قبل از انتشار خبر متن آن را با دقت مطالعه کنید. تا از ماهیت آن مطلع شوید.
نویسنده
نویسنده خبر کیست؟ آیا نویسنده این خبر مشخص است؟ اگر بله این فرد از نظر ماهیت تخصص و وجودی چه کسی است؟
ممکن است در صفحه نام و نام خانوادگی همراه با یک سمت یا رتبه برجسته به عنوان نویسنده مقاله یا خبر درج شده باشد.
لازم است با جستجوی نام فرد، از ماهیت آن مطمئن شوید. ممکن است چنین کسی اصلا وجود خارجی نداشته باشد.
یا اینکه از نام فرد دیگری در انتهای مقاله سوءاستفاده شده باشد. این موضوع با جستجوی بیشتر برای شما روشن می‌شود.
مسئولیت
مسئولیت مطالب ارائه شده با کیست؟ در برخی از خبرها به یک موسسه یا سازمان سرشناس به عنوان پشتیبان استناد میکنند.
حتی ممکن است لینک صفحه را به محتوا اضافه کنند. ولی وقتی همان خبر را در سایت اصلی که ادعا شده این خبر در آن نقش شده جستجو می‌کنیم چیزی نمی‌یابید.
تاریخ
تاریخ خبر را بررسی کنید. گاهی اوقات خبر به طور کامل دروغ و جعلی نیست. بلکه در زمان دیگری برای ارتباط دادن به واقعه‌ای جدید منتشر می‌شود.
این نوع اخبار که با فریبکاری و نقض حق مولف منتشر می‌شوند به تنهایی با جستجو مشخص نمی‌شوند.
لازم است پس از جستجوی عنوان خبر کارهای زیر انجام شود:
- روی نتایج بازیابی کلیک شود تا منبع اصلی خبر دست یابید.
- تاریخ اولین انتشارت را بررسی کنید،
- بررسی کنید آیا این خبر که در آن زمان منتشر شده است، می‌تواند با رخداد اخیر ارتباطی داشته باشد؟
ماهیت خبر
آیا این خبر برای سرگرمی‌است؟
محتواهای طنز و سرگرمی که با هدف تشویق کاربران به کلیک کردن ایجاد می‌شوند از دیگر انواع خبرهای جعلی است.
این مراکز عمدتا به دنبال کسب درآمد از طریق تبلیغات هستند. اخبار مربوط به فوت افراد مشهور یا ایجاد امکان مالی خاص و مواردی دیگر از این دست خبرها هستند.
سوگیری خبر
آیا خبر سوگیری دارد؟ تشخیص سوگیرانه بودن خبر جزء موارد دشوار است.
این گونه خبرها به گونه‌ای منتشر می‌شوند تا کاربران باورهای خاصی را بپذیرند و اطلاعاتی را که مخالف این باورهاست رد کنند.
به این منظور لازم است تا دیگر خبرهای آن مرجع را نیز بررسی کنید. اطمینان کسب کنید که آیا این خبر بی‌طرفانه است یا با هدف خاصی و به دروغ منتشر شده است؟
مشورت با متخصصان
در پایان با متخصصان مشورت کنید. می‌دانیم که بررسی بسیاری از موارد ذکر شده زمان‌بر است. اما چاره‌ای جز این نیست.
گرچه بعضی از وبسایت‌ها با استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی و الگوریتم‌های خاص اقدام به ایجاد ابزارهایی کرده‌اند که بتواند اخبار جعلی را شناسایی کند، اما با همه اینها کاربران خط مقدم مقابله با خبرهای جعلی هستند.
بسیار عالی. دست مریزاد
سلام و سپاس. عالی حضور و توجه شماست. بهروز باشید