ابزارهای هوش مصنوعی در پژوهش – قسمت دوم چالش‌ها

استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در پژوهش، مزایای قابل توجهی به همراه دارد، اما با چالش‌هایی نیز همراه است که لازم است این چالش‌ها را پیش از استفاده بشناسیم و برای مدیریت آنها راهکارهایی درنظر بگیریم. در ادامه به برخی از مهم‌ترین چالش‌ها و راهکارهای احتمالی برای آنها اشاره می‌کنم.

تولید اطلاعات نادرست و نامعتبر

می‌دانیم که تصمیم‌گیری‌ها براساس اطلاعات انجام می‌شود لذا درست بودن و معتبر بودن اطلاعات چه زمانی که مورد استفاده قرار می‌گیرند و چه زمانی که تولید و ارائه می‌شوند بسیار اهمیت دارد. این مسئله به ویژه در خروجی‌ها و تصمیم‌گیری‌های پژوهشی که تصمیم‌گیری‌های مهم براساس آنها انجام می‌شود اهمیت بسیار بالایی دارد. تولید اطلاعات نامعتبر و نادرست به وسیله ابزارهای هوش مصنوعی به چند دلیل رخ می‌دهد:

• سوگیری داده‌ای و الگوریتمی

الگوریتم‌های هوش مصنوعی بر اساس داده‌هایی آموزش داده می‌شوند که ممکن است سوگیری‌های خاصی را در خود داشته باشند. این سوگیری‌ها می‌توانند به نتایج نادرست و تبعیض‌آمیز در پژوهش منجر شوند.

مثال:

فرض کنید از یک الگوریتم هوش مصنوعی برای پیش‌بینی احتمال موفقیت دانش‌آموزان در امتحان استفاده می‌شود. اگر داده‌های آموزشی این الگوریتم شامل اطلاعات مربوط به پیشینه تحصیلی، جنسیت، نژاد و طبقه اجتماعی دانش‌آموزان باشد، ممکن است الگوریتم به طور ناخواسته به نفع گروه‌های خاصی از دانش‌آموزان سوگیری داشته باشد.

راهکار:

• استفاده از داده‌های آموزشی متنوع و متعادل
• به کارگیری روش‌های مختلف برای کاهش سوگیری الگوریتم
• ارزیابی دقیق نتایج الگوریتم از نظر وجود سوگیری

• معضل جعبه سیاه

گاهی اوقات ابزار هوش مصنوعی پژوهشی برای تحلیل داده‌های یک تحقیق علمی استفاده می‌شود. این ابزار نتایج خاصی را ارائه می‌دهد، اما مشخص نیست که چگونه به این نتایج رسیده است. این موضوع می‌تواند تفسیر نتایج و اعتبارسنجی آنها را دشوار کند.. عملکرد بسیاری از ابزارهای هوش مصنوعی مانند جعبه سیاهی است که به طور کامل قابل فهم و تفسیر نیست. این موضوع می‌تواند اعتماد به نتایج این ابزارها را دشوار کند.

مثال:

یک الگوریتم هوش مصنوعی برای تشخیص بیماری سرطان استفاده می‌شود. این الگوریتم می‌تواند با دقت بالایی بیماری را تشخیص دهد، اما مشخص نیست که چگونه این کار را انجام می‌دهد. این موضوع می‌تواند پزشکان را در تفسیر نتایج و تصمیم‌گیری برای درمان بیمار دچار مشکل کند.

راهکار:

• استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی که شفاف‌تر هستند و عملکرد آنها قابل فهم‌تر است.
• به کارگیری روش‌هایی برای تفسیر نتایج الگوریتم‌های هوش مصنوعی
• افزایش آگاهی و آموزش در مورد نحوه عملکرد ابزارهای هوش مصنوعی

• عدم تطابق با استانداردهای علمی

برخی از ابزارهایی که در امور پژوهشی استفاده می‌شوند فی‌نفسه برای این اهداف ایجاد نشده‌اند لذا این ابزارهای هوش مصنوعی ممکن است با استانداردهای علمی و روش‌شناسی تحقیق آشنایی نداشته باشند و در نتیجه، اطلاعاتی تولید کنند که با این استانداردها همخوانی نداشته باشد.

مثال:

یک ابزار هوش مصنوعی برای تولید فهرستی از منابع علمی برای یک مقاله استفاده می‌شود. این ابزار فهرستی از منابع را ارائه می‌دهد، اما مشخص نیست که این منابع از نظر اعتبار علمی و تناسب با موضوع مقاله ارزیابی شده‌اند یا خیر. یا اصلا منابعی که ارائه شده است وجود خارجی دارد یا خیر؟

• خطاهای انسانی و نبود آموزش کافی و درست

در نهایت، خطاهای انسانی در استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی می‌تواند به تولید اطلاعات نادرست یا نامعتبر منجر شود.

مثال:

یک دانشجو از یک ابزار هوش مصنوعی برای ترجمه یک متن انگلیسی به فارسی استفاده می‌کند. دانشجو بدون دقت کافی، متن ترجمه شده را در مقاله خود می‌گنجاند. در حالی که متن ترجمه شده دارای خطاهای متعددی است. یا برای رسیدن به پاسخ خاص درخواست نادرستی ارائه می‌دهد. بنابراین عدم آشنایی با نحوه درخواست (پرامپت) به این ابزارها منجر به دریافت پاسخ‌های نادرست می‌شود

چالش‌های اقتصادی استفاده از این ابزارها

علی‌رغم تولید روزافزون انواع ابزارهای هوش مصنوعی و در دسترس بودن آنها، هنوز دسترسی به ابزارهای قدرتمند هزینه‌های سنگینی به دانشجویان و پژوهشگران تحمیل می‌شود.

• هزینه بالای دسترسی به ابزارها

استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در مقاله و پایان‌نامه نویسی، مزایای قابل توجهی مانند افزایش سرعت و دقت نگارش، ارائه ایده‌های جدید و کمک به تحلیل داده‌ها را به همراه دارد. اما این مزایا با چالش‌های اقتصادی نیز همراه است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنم:

بسیاری از ابزارهای هوش مصنوعی، به ویژه ابزارهای پیشرفته‌تر، قیمت بالایی دارند و ممکن است برای همه دانشجویان و پژوهشگران قابل تهیه نباشند.

مثال:

نرم‌افزار Grammarly که برای بررسی گرامر و نگارش متون انگلیسی استفاده می‌شود، نسخه پریمیوم آن به طور ماهانه 29.95 دلار و به طور سالانه 139.95 دلار هزینه دارد.

• وابستگی به اینترنت

بسیاری از ابزارهای هوش مصنوعی به صورت آنلاین و مبتنی بر وب ارائه می‌شوند و برای استفاده از آنها نیاز به اتصال دائمی به اینترنت است. این موضوع می‌تواند برای دانشجویانی که به اینترنت پرسرعت یا نامحدود دسترسی ندارند، مشکل‌ساز باشد.

• نیاز به ملزومات فنی خاص (سرعت نت مناسب، امکانات سخت‌افزاری)

برخی از ابزارهای هوش مصنوعی به منظور پردازش داده‌های حجیم و یا انواع خاصی از محتوا مثلا محتواهای گرافیکی یا چندرسانه‌ای به سخت‌افزار قوی و پردازنده‌های قدرتمندی نیاز دارند که ممکن است همه افراد به آن دسترسی نداشته باشند.

مشکلات نگارشی و انسجام متن

این ابزارها، علی‌رغم توانایی‌های قابل توجهی که در تولید متن دارند، ممکن است متنی تولید کنند که از نظر نگارشی و انسجام ضعیف باشد.

مشکلات نگارشی

• غلط‌های املایی و نگارشی: ابزارهای هوش مصنوعی ممکن است غلط‌های املایی و نگارشی مانند غلط‌های نگارشی، فاصله‌گذاری و علائم نگارشی داشته باشند.
• ضعف در انتخاب واژگان و اصطلاحات: ممکن است از واژگان و اصطلاحات نامناسب یا غیر دقیق استفاده کنند.
• ضعف در ساختار جمله: جمله‌ها ممکن است از نظر ساختاری ضعیف باشند و وضوح و انسجام کافی نداشته باشند.

مشکلات انسجام متن

• عدم تناسب و انسجام بین بخش‌های مختلف متن: ممکن است بخش‌های مختلف متن به طور مناسب به هم مرتبط نشده باشند و انسجام متن ضعیف باشد.
• ضعف در انتقال ایده‌ها و مفاهیم: ممکن است متن به طور واضح و دقیق ایده‌ها و مفاهیم مورد نظر را منتقل نکند.
• ضعف در لحن و سبک نگارش: لحن و سبک نگارش متن ممکن است مناسب با موضوع و مخاطب نباشد.

مثال:

فرض کنید از یک ابزار هوش مصنوعی برای تولید متنی در مورد “اهمیت هوش مصنوعی در پژوهش” استفاده می‌کنید. متنی که این ابزار تولید می‌کند ممکن است از نظر نگارشی و انسجام ضعیف باشد و شامل غلط‌های املایی و نگارشی، انتخاب واژگان نامناسب، ساختار ضعیف جمله و عدم تناسب بین بخش‌های مختلف متن باشد.

راهکار:

• ویرایش و بازنگری متن: پس از تولید متن توسط هوش مصنوعی، ضروری است که متن به طور کامل توسط انسان ویرایش و بازنگری شود.
• استفاده از ابزارهای ویراستاری: می‌توان از ابزارهای ویراستاری مانند Grammarly برای رفع غلط‌های نگارشی و املایی استفاده کرد.
• استفاده از منابع آموزشی: منابع آموزشی متعددی در مورد نگارش و انسجام متن وجود دارد که می‌توان از آنها برای ارتقای مهارت‌های نگارش استفاده کرد.
• تمرین و ممارست: تمرین و ممارست در نوشتن، به ارتقای مهارت‌های نگارش و انسجام متن کمک می‌کند.

با توجه به این چالش و راهکارهای ارائه شده، ضروری است که پژوهشگران در هنگام استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، به مشکلات نگارشی و انسجام متن توجه داشته باشند و برای رفع آنها اقدامات لازم را انجام دهند. با ارتقای مهارت‌های نگارش و انسجام متن، می‌توان از هوش مصنوعی به طور موثرتر در امور پژوهشی استفاده کرد و به نتایج با کیفیت‌تر دست یافت.

 نگرانی‌های مربوط به سرقت علمی

استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای تولید متن، می‌تواند نگرانی‌هایی را در مورد سرقت علمی ایجاد کند.

مثال:

ابزار Gemini‌ که برای تولید متن‌های خلاقانه و ایده‌پردازی استفاده می‌شود، می‌تواند متنی را تولید کند که مشابه متنی باشد که قبلاً توسط شخص دیگری نوشته شده است.

نگرانی‌های مربوط به عدم آزادی دسترسی

دلایل مختلفی برای این محدودیت وجود دارد، از جمله:

• تحریم‌های اقتصادی: تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، دسترسی به بسیاری از خدمات و ابزارهای آنلاین، از جمله ابزارهای هوش مصنوعی را محدود کرده است.
• ملاحظات امنیتی: برخی از دولت‌ها به دلیل نگرانی‌های امنیتی، دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی را برای برخی از کشورها یا کاربران محدود می‌کنند.
• محدودیت‌های فنی: برخی از ابزارهای هوش مصنوعی به دلیل نیاز به زیرساخت‌های خاص یا پهنای باند بالا، در برخی از مناطق یا کشورها قابل دسترس نیستند.

محدودیت در دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی می‌تواند پیامدهای منفی متعددی داشته باشد، از جمله:

• محدودیت در فرصت‌های تحقیقاتی: دانشجویان و پژوهشگران ایرانی ممکن است به دلیل عدم دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی، از فرصت‌های تحقیقاتی و علمی متعددی محروم شوند.
• افزایش نابرابری علمی: محدودیت در دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی می‌تواند به افزایش نابرابری علمی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه منجر شود.
• از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی: عدم استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی می‌تواند به از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی در زمینه‌های مختلف مانند صنعت، کشاورزی و پزشکی منجر شود.

راهکارهای مختلفی برای حل مشکل محدودیت در دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی وجود دارد، از جمله:

• توسعه ابزارهای هوش مصنوعی داخلی: حمایت از توسعه ابزارهای هوش مصنوعی داخلی می‌تواند راهی برای حل مشکل وابستگی به ابزارهای خارجی باشد.
• استفاده از ابزارهای جایگزین: برخی از ابزارهای هوش مصنوعی مشابه Gemini وجود دارند که برای کاربران ایرانی قابل دسترس هستند که البته از نظر کیفیت ارائه خدمات باید ارزیابی شوند.
• همکاری‌های بین‌المللی: همکاری با سایر کشورها برای رفع محدودیت‌های دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی می‌تواند راهی برای حل این مشکل باشد.

محدودیت در دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی، چالشی جدی برای دانشجویان و پژوهشگران ایرانی است. حل این مشکل نیاز به تلاش‌های جمعی و همکاری‌های مختلف در سطوح مختلف دارد.

نتیجه‌گیری

یادگیری و توجه به چالش‌های هوش مصنوعی، گامی ضروری برای استفاده صحیح و اصولی از این ابزار قدرتمند در پژوهش و گامی مهم در مسیر پیشرفت علمی و توسعه پایدار است.

با در نظر گرفتن این چالش‌ها و تلاش برای یافتن راه‌حل‌های مناسب، می‌توانیم از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای ارتقای علم و دانش و ساختن دنیایی بهتر استفاده کنیم.