تفکر ناب، مستقل، انتقادی و توان توسعه مفاهیم نظری اصول کلی تفکر انتقادی است.
لذا برای آشنایی با چیستی تفکر انتقادی و کسب مهارت‌های مربوط به آن لازم است ، هر فرد در موقعیت های مختلف سوالاتی از خود بپرسد .
در ادامه پرسش‌هایی که در فکر منتقد می‌گذرد ارائه می‌شود.
پرسش‌های این مهارت
زمانی که دانشجو در دوره تحصیلات تکمیلی و به ویژه دکترا است باید به بسیاری از این پرسش‌ها پاسخ مثبت دهد:
- آیا می‌توانید مسائل و شکاف‌های موجود در منابع اطلاعاتی حوزه پژوهشی خود را شناسایی کنید؟
- آیا می‌توانید واژگان و اصطلاحات تخصصی خود را به نحوی توضیح دهید که افراد غیرمتخصص آن‌را درک کنند؟
- آیا می‌توانید مفاهیم کلیدی در حوزه پژوهشی خود را شناسایی کرده و اهمیت آن را شرح دهید؟
- آیا می‌توانید دو نظریه یا پدیده مشابه را با هم مقایسه کنید و شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها را بیان کنید؟
- آیا می‌توانید یک مطالعه پژوهشی را از نظر مفروضات، محدودیت‌ها و مزایا نقد کنید؟
- آیا می‌توانید درباره مفاهیم نظری حوزه پژوهشی خود بحث و تبادل نظر کنید؟
- آیا می‌دانید چگونه برای توسعه مجموعه‌ای از مصداق‌ها (مثل داده‌ها، آثار هنری، شیوه‌ها و مفاهیم) طرح طبقه بندی ایجاد کنید؟
- آیا مسیر‌های جدیدی برای پژوهش خود پیشنهاد کرده اید؟
- آیا می‌توانید ایده های پژوهشی جدیدی را تولید کنید؟
روش‌های بهبود این مهارت
در ادامه مثال‌هایی از منابعی ارائه شده ، که کمک می‌کند با استفاده از آن‌ها مهارت تفکر انتقادی خود در رابطه با پژوهش را بهبود دهید:
- از منابع مرور پیشینه‌ای استفاده کنید که ارزیابی آزمایش شما را داشته باشد
- از منابع نوشته شده انتقادی استفاده کنید که 2 نظریه یا رویکرد را مقایسه کرده باشد
- از منابعی که چارچوب، الگو یا نظریه موجود را اصلاح کرده یا توسعه داده باشد استفاده کنید
- از منابعی که چارچوب، الگو یا نظریه جدیدی را همراه با دلیل ارائه داده باشد استفاده کنید
تفکر انتقادی نه تنها برای دانشجویان و پژوهشگران ضرورت دارد ، بلکه در زندگی روزمره و تمامی افراد بسیار مهم است .
از این رو انتظار می رود کسانی که به دنبال تفکر انتقادی هستند در موقعیت‌های مختلف 6 دسته از پرسش‌ها را از خود بپرسند:
چگونه؟
- چگونه این مسئله شبیه به …… است؟
- چگونه این موضوع کار‌ها را مختل می کند؟
- چگونه حقیقت را در مورد این موضوع بدانیم؟
- چگونه با این مسئله به طور ایمن روبرو شویم؟
- چگونه این موضوع به نفع ما یا دیگران است؟
- چگونه این موضوعی به ضرر ما یا دیگران است؟
- چگونه آینده این مسئله را ببینیم؟
- چگونه می‌توانیم این موضوع را برای خوبی خودمان تغییر دهیم؟
چه؟
- چه چیزی جزء نقاط قوت و ضعف است؟
- چه دیدگاه دیگری وجود دارد؟
- چه جایگزین دیگری دارد؟
- چه استدلال مخالف دیگری وجود دارد؟
- چه سناریو و حالتی بهترین و بدترین است؟
- چه چیزی بیشترین و کمترین اهمیت را دارد؟
- چه کاری می توانیم برای ایجاد یک تغییر مثبت / اجتماعی انجام دهیم؟
چه وقت؟
- چه وقت این مسئله قابل قبول یا غیر قابل قبول است؟
- چه وقت این امر به نفع جامعه است؟
- چه وقت این مشکل ایجاد می‌شود؟
- چه وقت بهترین زمان برای انجام اقدام است؟
- چه وقت می دانیم که موفق شده‌ایم؟
- چه وقت این مسئله در تاریخ نقش بازی کرده است؟
- چه وقت می‌توانیم انتظار تغییر داشته باشیم؟
- چه وقت باید کمک بخواهیم؟
کجا؟
- این را در کجای دنیای واقعی می‌توانیم ببینیم؟
- در کجا مفاهیم یا موقعیت های مشابه وجود دارد؟
- کجا بیشترین نیاز وجود دارد؟
- در کجای جهان این مشکل وجود دارد؟
- از کجا می‌توانیم اطلاعات بیشتری کسب کنیم؟
- ما کجای ماجرای کمک هستیم؟
- این ایده ما را به کجا خواهد برد؟
- نقاط بهبود کجاست؟
چه کسی؟
- چه کسی سود می‌برد؟
- چه کسی ضرر می‌کند؟
- چه کسی تصمیم گیری می‌کند؟
- چه کسی بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرد؟
- چه کسی درباره اش بیشتر صحبت می‌کند؟
- چه کسی بهترین فرد برای مشورت است؟
- چه کسی فرد کلیدی این ماجراست؟
- چه کسی به این منظور به رسمیت شناخته می‌شود؟
چرا؟
- چرا این موضوع، یک مشکل یا چالش به شمار می‌رود؟
- چرا این مسئله به من یا دیگران مربوط است؟
- چرا این حالت بهترین یا بدترین سناریو است؟
- چرا مردم تحت تاثیر این مسئله قرار می‌گیرند؟
- چرا مردم باید درباره این موضوع بدانند؟
- چرا این موضوع اینقدر طولانی شده است؟
- چرا اجازه دادیم این اتفاق بیفتد؟
- چرا این نیاز امروز وجود دارد؟
مقاله مهارت‌های پژوهشی مورد نیاز دانشجویان دکترا را ببینید
