سواد اطلاعاتی و کرونا ویروس: نمونه‌ای از کاربرد سواد اطلاعاتی در زندگی روزمره

چندیست خبر شیوع کرونا ویروس بسیاری از کشورهای جهان را دچار ترس و وحشت کرده‌است. مردم هر روز با انواع پیام‌ها و خبرها روبرو می‌شوند که بخش زیادی از این اخبار بر ترس و اضطراب آنها می‌افزاید. این خبرها انواع مختلفی دارند که به شرح زیر می‌باشند:

• خبرهای آماری که اطلاعات میزان ابتدا و مرگ و میر را شامل می‌شود،
• پیام‌های بهداشتی که در تلاش است تا در زمینه پیشگیری و ابتلا اطلاعات دهد،
• خبرهای مربوط به تعطیلی مراکز آموزشی و خدماتی،
• تصاویر و خبرهای مربوط به اقدامات پیشگیرانه برخی از ادارات،
• مطالب مربوط به استعفای برخی از مسئولین عالی رتبه در ارتباط با این موضوع،
• خبرهای مربوط به ابتلای برخی از افراد سرشناس و پزشکان.

در میان این فوج خبرها و اطلاعاتی که در میان مردم دست به دست می‌چرخد، نقش و کاربرد سواد اطلاعاتی کجاست؟ سواد اطلاعاتی در شرایطی چون وضعیت فعلی که با آن روبرو هستیم چه جایگاهی دارد؟

آنچه که غیرقابل انکار است این است که این رویداد زندگی روزمره همه ما را دستخوش تغییر کرده‌است. در این مقاله به طور مختصر براساس مهارت‌های اصلی و اساسی سواد اطلاعاتی به مطالعه موردی درباره ویروس کرونا می‌پردازیم.

واحد 1: نقطه شروع

اولین گام در سواد اطلاعاتی شناسایی زمان و نوع نیاز اطلاعاتی است. در مورد ویروس کرونا، زمان این نیاز خود به خود ایجاد شده است و آنچه که باید به آن توجه داشت نوع نیاز اطلاعاتی است. اطلاعاتی که بتواند شکاف موجود بین آنچه از نظر اطلاعات هستیم و آنچه باید از نظر اطلاعات باشیم را پر کند.

در نقطه شروع با خود می‌اندیشیم که درباره ویروس کرونا به چه میزان اطلاعات داریم؟

اینکه ویروس کرونا چیست؟

منشا این ویروس کجاست؟

کیفیت عملکرد این ویروس چگونه است؟

چه کسانی بیشتر در خطر ابتلا هستند؟

چه کسانی در اثر ابتلا بیشتر آسیب‌پذیر هستند؟

برای پیشگیری از ابتلا چه باید کرد؟ ایا راه درمانی برای این ویروس وجود دارد؟

و شاید ده‌ها پرسش دیگر که ممکن است از فردی به فرد دیگر با توجه به شرایط و وضعیت وی متفاوت باشد.

واحد 2: شناسایی منابع اطلاعاتی

پس از شناسایی نوع و میزان اطلاعاتی که می‌تواند شکاف اطلاعاتی را پر کند، گام بعدی شناسایی منابع اطلاعاتی است. در این مرحله فرد به دنبال محمل‌های اطلاعاتی مختلف است. در مورد ویرس کرونا به دم دست ترین محمل‌ها روی می‌آورد. به نظر می‌رسد محمل‌های زیر از پرکاربردترین محمل‌های اطلاع‌یابی مردم باشد:

• شبکه‌های اجتماعی،
• نرم‌افزارهای پیام‌رسان،
• ارتباطات فردی،
• سایت‌های خبری.

  با نگاهی به روند رشد جسجوی کلیدواژه‌هایی چون؛ کرونا، کرونا ویروس، ویروس کرونا در گوگل ترندز در می‌یابیم که این جستجو چگونه روند رشد داشته است.

واحد 3: جستجو و دستیابی به اطلاعات

در واحد 3 برای کشف جستجو و دستیابی به اطلاعات پرسش‌های زیر را می‌توان مطرح کرد:

• مردم در دستیابی به اطلاعات چه رفتاری دارند؟
• اطلاعات مورد نیاز خود را چگونه و از چه محلی دریافت می‌کنند؟
• پاتوق اطلاعاتی مردم کجاست؟
• آیا خبرهای تلوزیون را دنبال می‌کنند یا در شبکه‌های مجازی به دنبال رفع نیاز اطلاعاتی خود هستند؟

به این منظور می‌توان چند فرضیه ساده اولیه درنظر گرفت و براساس آن رفتار اطلاع‌یابی مردم را رصد کرد. با توجه به اینکه محمل‌های اطلاعاتی متنوعی برای جستجو و دستیابی به اطلاعات وجود دارد، شاید بتوان ادعا کرد که این مرحله یکی از دشوارترین مراحل برای تشخیص رفتار اطلاعاتی عموم مردم باشد.

واحد 4: ارزیابی اطلاعات

آیا هر آنچه که به عنوان اطلاعات در دسترس ما قرار می‌گیرد ارزشمند است؟ آیا ما به همه اطلاعات در تمامی کانال‌های ارتباطی می‌توانیم اطمینان کنیم؟

از نظر روان‌شناختی مردم اطلاعاتی را باور می‌کنند که تاییدکننده تجربیات پیشین آن‌ها باشد.

گرفتار شدن در حباب اطلاعاتی هم از عوامل بازدارنده در یک قضاوت درست است.

روزانه خبرهای زیادی درباره میزان مرگ و میر و مبتلایان به ویروس کرونا در بین مردم جریان می‌یابد.

پیام‌های بهداشتی بسیاری با اهداف گوناگون در دسترس قرار می‌گیرد.

در صفحات و کانال‌های مختلف به نقل از نهادها و سازمان‌های گوناگون اخبار نشست‌ها و جلسات دست به دست می‌شود که بیانگر تصمیمات مختلف است.

تجهیز به “تفکر انتقادی” و “سواد رسانه‌ای” در عملکرد این واحد نقش اساسی دارد.

واحد 5: نشر و ارائه اطلاعات

ما معمولا چه نوع اطلاعاتی را منتشر یا بازنشر می‌کنیم؟

اینکه خبرها و اطلاعات چرا بازنشر می‌شوند تا حد زیادی به ویژگی‌های فردی و اهداف شخصی ارتباط دارند.

یک کانال یا صفحه اطلاع‌رسانی با هدف آگاهی بخشی صحیح به مدد واحد 4 (ارزیابی نقادانه اطلاعات) اطلاعات درست را برای مخاطبان خود منتشر می‌کند.

در مقابل کانال یا صفحه اطلاعاتی که به دنبال اهداف خاص اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است اخبار را به شیوه دیگری منتشر می‌کند.

به عنوان مثال درباره ویروس کرونا اطلاعاتی مربوط به ضرورت استفاده از نوع و مارک خاصی از ماسک منتشر می‌شود.

این نوع اخبار احتمالا منشا اقتصادی برای شخص یا گروهی دارد که اهداف اقتصادی را دنبال می‌کنند.

خبرهای مربوط به اغراق در خطرناک بودن ویروس با هدف ایجاد رعب و وحشت و جذب مخاطب بیشتر به صفحات خبررسانی انتشار می‌یابد.

آنچه که در اینجا بسیار بیشتر اهمیت دارد، بازنشر ویروسی این اطلاعات نادرست است که توسط مردم عادی و با هدف دلسوزی انجام می‌شود.

واحد 6: مسایل حقوقی نشر اطلاعات

نشر اکاذیب و اخبار دروغ و تشویق اذهان عمومی چه تبعاتی در پی دارد؟

آیا مرکزی برای پیگیری این گونه خبرها وجود دارد؟ از نظر حقوقی افراد عادی جامعه تا چه میزان برای انتشار و بازنشر خبرهای کذب در معرض پیگیری هستند؟

با وجود ا ینکه تاکید اصلی بر آگاهی از کانال‌های ارتباطی صحیح است، درصدی از عدم تحقق آن هم باید درنظر گرفته شود.

اینجاست که مسائل حقوقی در نشر اطلاعات و خبرهای کذب با هر هدفی که باشد مطرح می‌شود.

در ادامه مطالب گفته شده باید اذعان داشت که سواد اطلاعاتی تنها به مسائل پژوهشی دانشگاهی و انتشار مقاله و کتاب و … مربوط نیست.

سواد اطلاعاتی باید در زندگی روزمره همه مردم ساری و جاری باشد.

کاربرد سواد اطلاعاتی برای همه (سابه) از جمله اهداف سایت آجیل پژوهش است که به زودی جنبه‌های مختلف کاربرد آن در سطوح و قشرهای مختلف بررسی و ارائه خواهد شد.

• این سطوح شامل افراد مختلف در دسته‌های زیر است:
• سنین مختلف؛ کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و سالمندان،
• وضعیت‌های مختلف مثل؛ دانش‌آموزان، توان‌یابان، بیماران، دانشجویان، پژوهشگران، مادران باردار و والدین،
• در بافت اقشار مختلف؛ متخصصان موضوعی را خواهیم داشت.

هر یک از این دسته‌ها در مواجه با سواد اطلاعاتی نیازهای مخصوص خود را دارند.

بی‌شک در توسعه سواد اطلاعاتی به سوادهای دیگری چون؛ سواد رسانه‌ای، سواد دیجیتالی، سواد اقتصادی، سواد آماری و … نیاز خواهیم داشت.