مخازن خودانتشاری برای پژوهشگران و دانشجویان چه اهمیتی دارد؟
کمتر پژوهشگری را سراغ داریم که از فرایند طولانی چاپ و نشر مقاله در شکوه نباشد.
از طرفی هم چاپ مقاله از نظر مالی هزینه‌هایی را دارد که به ویژه برای ایرانیان سنگین است.
به دنبال معرفی پروفایل‌های پژوهشی به منظور ایجاد برند تخصصی به بحث مخازن پیش از چاپ می‌پردازیم.
در پروفایل‌های پژوهشی گفتیم که پژوهشگران با ثبت‌نام و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی علمی می‌توانند رویت‌پذیری خود را افزایش دهند.
یکی از کارکردهای عمده مخازن پیش از چاپ هم همین است و از نظر نتیجه و کارکرد شباهت‌هایی با آنها دارند.
اما با توجه به تفاوت‌های این ابزارها از نظر پیاده‌سازی و اجرا، به طور مجزا مقاله‌ای را به آن اختصاص داده‌ایم.
تعریف و تاریخچه مخازن پیش از چاپ
شاید در جریان وب‌گردی‌های خود با عبارت Repositories of Preprints مواجه شده باشید.
این عبارت ممکن است با کمی تفاوت گرامری یا لغوی به اصطلاحات دیگری هم به چشم بخورد.
مثل؛
Pre-Prints Repository
E-papers Repositories
Repository of Electronic papers
Pre-Prints Server
در هر صورت با هر عبارتی که معرفی شوند دارای کارکردهای بسیار مشابه با هم هستند.
مخازن پیش از چاپ آرشیوهایی هستند که می‌توانید مقاله خود را به صورت خودانتشاری در آن قرار دهید.
از ابتدای دهه 1990 جنبش‌هایی برای ایجاد و انتشار آنلاین پیش از چاپ در جامعه علمی ایجاد شد.
شروع کننده عملی این جنبش آرکایو بود که به عنوان قدیمی‌ترین مخزن پیش از چاپ شناخته می‌شود.
ArXiv با هدف تمرکز روی موضوعات فیزیک، ریاضی، علوم کامپیوتر و اقتصاد شروع به فعالیت کرد.
پس از آن مخازن موضوعی دیگری با تمرکز روی موضوعاتی مانند زیست‌شناسی، زمین‌شناسی و … ایجاد شدند.
مزایا و ویژگی‌های مخازن پیش از چاپ
بسیاری از ویژگی‌های خودانتشاری روی موضوع سرعت، هزینه و تعامل تمرکز دارد. بنابراین مزایای موجود هم در همین حوزه مطرح می‌شود:
- همانطور که گفتیم چاپ و انتشار مقاله در مجلات معتبر فرایندی زمان‌بر است. بنابراین ویژگی اول سرعت در انتشار است.
- یک پژوهشگر برای چاپ مقاله با مسائل مالی هم مواجه است که می‌تواند مقاله خود را در این مخازن به صورت رایگان منتشر کند.
- کاربران نهایی هم لازم نیست منتظر انتشار مقاله در مجله باشند و سریعتر به یافته‌های پژوهشی موردنظر دست پیدا می‌کنند.
- برخی از این مخازن با بعضی از مجلات مرتبط هستند و ارسال و آپلود مقالات به صورت خودکار انجام می‌پذیرد.
- پژوهشگران حتی اگر مقاله را در مجله چاپ نکنند با تمرکز و انتشار تخصصی در حوزه موضوعی خود به شهرت و رسمیت می‌رسند.
- با انتشار زودهنگام مقاله در مخازن پیش از چاپ، پژوهشگر با همتایان موضوعی خود ارتباط و تعامل سریع‌تری برقرار می‌کند.
- پژوهشگر با دریافت بازخورد و نظر متخصصان هم‌قطار خود می‌تواند اشکالات مقاله را رفع کرده و قبل از ارسال به مجله بهبود دهد.
معرفی برخی از مهمترین مخازن پیش از چاپ
گفتیم که قدیمی‌ترین مخزن پیش از چاپ آرکایو است. این مخزن ماناترین هم هست.
چرا که در طول این سال‌ها مخازن زیادی ایجاد شدند اما نتوانستند به مدت طولانی فعالیت کنند.
بنابراین شما با جستجو بررسی وب‌سایت‌های معرفی این مخازن مشاهده خواهید کرد که بسیاری از لینک‌ها فعال نیستند.
ما در ادامه تلاش کردیم با توجه به شواهد موجود در اینترنت مخازنی را معرفی کنیم که تا زمان انتشار این مقاله فعال هستند.
ArXiv
همانطور که گفتیم آرکایو یک مرکز قدیمی و مشهور در حوزه انتشار پیش از چاپ است.
با توجه به اینکه این مرکز هم مانند بسیاری از مراکز از نظر مالی و امکانات محدودیت‌هایی داره سیستم تایید رو فعال کرد.
آرکایو از 17 ژانویه سال 2004 اعلام کرد که دیگه امکان ثبت‌نام همه پژوهشگران رو نداره و باید تایید بگیرند.
برای تایید گرفتن هم شرایط رو به طور مفصل در صفحه سامانه تایید آرکایو ذکر کرده که می‌تونید بهش مراجعه کنید.
به طور خلاصه آیتم‌هایی که برای تایید گرفتن در آرکایو برجسته است می‌تواند موارد زیر باشد:
- خوش‌نامی دانشگاه یا سازمان
- جدید بودن حیطه فعالیت پژوهشگر
- شهرت و میزان انتشار معرفی که در آرکایو اکانت دارد
با توجه به اینکه مخازن خودانتشاری به سامانه سرقت علمی مجهز هستند، هرچند مقالات داوری نمی‌‌شوند اما از این نظر بازبینی می‌شوند.
در پژوهشی که چندسال پیش منتشر شد متاسفانه میزان سرقت علمی پژوهشگران ایرانی در آرکایو بالا ارزیابی شد.
احتمالا این موضوع در تاییدهای آتی پژوهشگران ایرانی در مخزن آرکایو و ثبت‌نام تاثیرگذار باشد.
CiteSeer
سایت‌سیر از جمله مخازن قدیمی است که به عنوان یک کتابخانه دیجیتالی عمل می‌کند. علاوه بر منابع پیش از چاپ مقالات منتشرشده را هم پوشش می‌دهد.
این پایگاه بر حوزه علم اطلاعات و کامپیوتر متمرکز است و تلاش دارد تا الگوریتم‌ها، داده‌ها و فراداده‌هایی برای توسعه و بهبود کتابخانه‌های دیجیتالی دیگر در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.
از قابلیت‌های بسیار خوب این پایگاه شمارش میزان استناد و خوداستنادی به هر مقاله و نمایش میزان استناد است. مقالات در قالب پی دی اف و پست اسکریپت قابل دانلود می‌باشد.
BioRxiv
بایوآرکایو به طور تخصصی روی حوزه زیست‌شناسی متمرکز شده و زیرشاخه‌های تخصصی زیادی در این حوزه دارد.
از جمله این زیرشاخه‌ها می‌توان به رفتار و شناخت حیوانات، بیوشیمی، مهندسی زیستی، بیوانفورماتیک، بیوفیزیک،
زیست شناسی سرطان، زیست‌شناسی سلولی، آزمایشات بالینی، زیست‌شناسی تکاملی، بوم‌شناسی،
همه‌گیرشناسی، ژنتیک، ژنومیک، ایمونولوژی، میکروب شناسی، زیست‌شناسی مولکولی، علوم اعصاب،
دیرینه‌شناسی، آسيب‌شناسي، داروشناسی و سم‌شناسی، فیزیولوژی، زیست‌شناسی گیاهی، ارتباطات و آموزش علمی،
زیست‌شناسی مصنوعی، زیست‌شناسی سیستم‌ها، جانورشناسی اشاره کرد.
ChemRxiv
چم‌آرکایو هم یک مخزن خودانتشاری برای مقالات منتشر نشده است که به صورت رایگان در دسترس است. این پایگاه شیمی و علوم مرتبط را دربر دارد. چم‌آرکایو به وسیله انجمن شیمی آمریکا راه‌اندازی شده که بزرگترین انجمن علمی در دنیا به شمار می‌رود. علاوه بر شیمی رشته‌های کشاورزی و علوم غذایی نیز می‌توانند از این پایگاه استفاده کنند.
EarthArXiv
osfpreprints
یکی از مخازن گسترده است که در حوزه‌های موضوعی مختلف فعالیت می‌کند. استفاده از این وب‌سایت نیازمند فعال‌سازی فیلترشکن است.
با اسکرول به پایین صفحه، دسته‌بندی مختلف موضوعی مشاهده می‌شود که با کلیک روی آنها می‌توانید به مخزن موضوع مربوط منتقل شود.
در حال حاضر این پایگاه دسته‌بندی‌های زیر را ارائه می‌دهد:
- کشاورزی
- کسب و کار
- مهندسی
- علم زندگی
- فیزیک و ریاضیات
- هنر و علوم انسانی
- آموزش
- حقوق
- بهداشت و علوم پزشکی
- علوم اجتماعی و رفتاری
ESSOAr: Earth and Space Science Open Archive
آرشیو باز علوم فضایی و زمین هم یک مخزن دیگر برای رشته زمین‌شناسی است. از ویژگی خوب این پایگاه امکان مرور به شکل‌های مختلف است.
کاربران می‌تواند براساس موضوع، نویسنده، مقالات موجود، نشست‌ها و پوسترها، مطالب این سایت را مشاهده کنند.
با توجه به ماهیت رشته، محتواها گرافیکی و تصویری ارائه شده که به زیبایی این سایت و پایگاه و جذابییت آن می‌افزاید.
CORE (Commons Open Repository Exchange)
کور که بخشی از پروژه شبکه علوم انسانی برای دانشمندان حوزه علوم انسانی است از سال 2013 توسعه یافت.
این مخزن خودانتشاری هم محتواهای پیش از چاپ را پوشش می‌دهد و هم مقالات چاپ شده. علاوه بر این انواع منابع شامل مقاله، کتابشناسی، کتاب، فصل کتاب، انتشارات کنفرانس، مطالب دوره، مصاحبه، موسیقی، نمایش، عکس و پادکست می‌باشد.
Open Anthropology Research Repository (OARR)
بستر OARR تمامی جنبه‌های پژوهش‌های مردم‌شناسی را پوشش می‌دهد. این منابع شامل مقالات پیش از چاپ، مطالب آموزشی، مقالات کنفرانسی و پوسترهاست. این فضا با مشارکت سازمان‌های برجسته مردم‌شناسی اداره می‌شود که به وسیله انجمن مردم‌شناسی آمریکا تاسیس شده است.
Animal Studies Repository
هر آنجه که به دنبال آن هستید تا درباره حیوانات بدانید در این پایگاه وجود دارد. از معرفی کتاب گرفته یا موضوعات مربوط به پیری حیوانات، آموزش حیوانات، احساسات حیوانات، حقوق و دامپزشکی و … را می‌توانید در این پایگاه جستجو کنید. اگر شما هم مقالاتی در این زمینه دارید می‌توانید از این مخزن رایگان برای آرشیو محتوای خود استفاده کنید.
Cogprints
Cognitive Sciences EPrint Archive بایگانی الکترونیکی برای مقالات خودانتشاری در زمینه روان‌شناسی، علوم اعصاب و زبان‌شناسی است. علاوه بر این هوش مصنوعی، رباتیک، یادگیری و شبکه‌های عصبی را نیز پوشش می‌دهد. همچنین آن بخش از علوم زیست‌شناسی، پزشکی، فلسفه، انسان‌شناسی و پزشکی هم که در ارتباط با حوزه شناختی است در این پایگاه به صورت خودآرشیوی نگهداری و ارائه می‌شود.
در این مقاله سعی کردیم دیدگاهی جامع از مخزن‌های پیش انتشار موجود تا این تاریخ را ارائه دهیم. ممکن است شما هم مواردی را بشناسید که در این فهرست موجود نباشد.
اگر زمانی که این مقاله را مطالعه می‌کنید برخی از لینک‌ها کار نکند با جستجوی Repositories of Preprints در گوگل مخزن‌های رایگان و در دسترس جدید را بازیابی کنید. ما هم تلاش می‌کنیم که هر از چندگاهی این محتوا را روزآمد کنیم.
تاریخ تهیه آبان 99
